با شیوع ویروس کرونا نظام آموزشی جهان نیز با چالش ها و تغییرات بسیاری مواجه شد. به طوری که در بیشتر کشورها مسئولان آموزشی کلاس های حضوری را تعطیل کردند و کلاس های آنلاین را برای اجرای اهداف آموزشی جایگزین کردند. در ایران هم این تجربه با ایجاد شبکه شاد در بین دانش آموزان اجرایی شد. شواهد نشان می دهد در آینده نزدیک نظام آموزشی جهان باید با کرونا کنار آید و به سمت مجازی شدن پیش رود.
در این چند ماه واکنش کشورهای مختلف جهان در قبال شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس و خانه نشین شدن اکثر دانش آموزان و معلمان چگونه بود؟
روش ها و رویکردهای کشورها نسبت به تعطیلی مدارس متناسب با اقتضائات و شرایط آنها متفاوت بود. اما به طور کلی همه کشورها با توجه به زمان اندک موجود و افزایش نگرانی بابت از دست رفتن زمان آموزش و آسیب پذیری فرآیند آموزش، بلافاصله آموزش مجازی را جایگزین آموزش های حضوری کردند. واکنش برخی از کشورها آموزش های تلویزیونی و طراحی پلتفرم های متمرکز و ملی بود و برخی از کشورها به صورت غیر متمرکز عمل کردند به طوری که مدارس و مراکز آموزشی هر کدام با استفاده از پیام رسان ها و شبکه های تعاملی، تدابیر خاص و ویژه ای برای جلوگیری از توقف آموزش در مدرسه خود ارائه کردند. اما در کشورهایی مثل ما پس از تثبیت بحران شیوه های آموزش متمرکز مانند آموزش های تلویزیونی و شبکه آموزشی شاد مورد استفاده قرار گرفت. در این دوره استفاده از پلتفرم های محبوب و دارای قابلیت، اوج گرفت و مدارس و معلمان با استفاده از آنها آموزش ها را هدایت کردند. تقریبا در هیچ کجای دنیا آموزش متوقف نشد اما ارائه آموزش ها هم کیفیت یکسانی نداشت و نوع و میزان پایش آن متغیر بود. تقریبا می شود گفت این زمان زمان طلایی محبوبیت پیام رسان ها و پلتفرم ها بود که پیش بینی می شود بعدها نیز به طور منظم از آنها استفاده شود.
در خلال بحران کرونا وضعیت عدالت آموزشی در کشورهای مختلف جهان چگونه تحقق پیدا کرده و آموزش های تلویزیونی در این خصوص تا چه حد موثر بودند؟
تحقق عدالت آموزشی و ایجاد زمینه دسترسی تمام دانش آموزان به خدمات آموزشی از راه دور یکی از چالش های بزرگ نظام های آموزشی کشورهای جهان بوده و هست به گونه ای که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و حتی کشورهای توسعه یافته نظیر امریکا، انگلستان، ایتالیا و غیره بخش قابل توجهی از دانش آموزان از اینترنت، ابزارهای دیجیتالی مناسب یا مهارت های رایانه ای بی بهره بودند به طوری که در اروپا ۱۴ درصد از خانوارها به اینترنت و ۲۲ درصد به رایانه دسترسی نداشتند و حتی دولت ایتالیا مجبور به تخصیص بودجه اضطراری ۷۰ میلیون یورویی برای جبران بخشی از این کاستی ها شد. به طور کلی ۷۰۶ میلیون دانش آموز در سرتاسر جهان از دسترسی مناسب به اینترنت محروم بوده و ۵۶ میلیون دانش آموز به دلیل زندگی در مناطق دوردست تحت پوشش شبکه های موبایلی قرار نداشتند.
در واکنش به این کمبودها، یکی از راهکارهای پیش روی کشورها استفاده از شبکه های تلویزیونی برای جبران کاستی های حاصل از عدم ارائه آموزش های حضوری و نیز عدم دسترسی به شبکه های اینترنتی و مجازی بود. با این راهکار کودکان و اولیا در مناطق دوردست که اینترنت یا ابزار دیجیتالی مناسب برای دریافت برنامه های مجازی را نداشتند، توانستند برنامه های آموزشی را از طریق رادیو و تلویزیون که در همه جای دنیا مقرون به صرفه تر، فراگیرتر و سهل الوصول تر بود، دریافت کنند. البته آموزش های تلویزیونی هم با چالش هایی از جمله تعاملی نبودن این نوع آموزش ها مواجه بود. ضمن اینکه در این روش، تهیه محتوای مناسب هم مساله دیگری بود که عمدتا چون به صورت متمرکز صورت می گرفت، کشورها سعی کردند بهترین معلم ها را با بهترین محتوا انتخاب کنند تا در ضبط برنامه های آموزشی کمک کنند. مثلا گرجستان ۲۰ نفر معلم مجرب را انتخاب کردند تا برای مقاطع مختلف تحصیلی برنامه های ۲۰ دقیقه ای ضبط کنند. همچنین کشورهایی مانند ما «مدرسه تلویزیونی» ایجاد کردند و آموزش ها را با زبان اشاره برای دانش آموزان با نیازهای خاص ارائه کردند. طبق گزارش سازمان یونسکو، تقریبا اکثر کشورها امکان پخش آموزش رادیو و تلویزیونی را ایجاد کرده یا درصدد افزایش تعداد فراگیران تحت پوشش این رسانه ها برآمدند. به طوری که کشورهای آفریقایی به دلیل نداشتن دسترسی به اینترنت باکیفیت، قریب به ۷۰ درصد از آموزش های خود را در ایام تعطیلی مدارس از طریق رادیو و بعد تلویزیون انجام دادند این در حالی است که در کشورهای اروپایی و امریکایی کمتر از رادیو و بیشتر از تلویزیون استفاده می کنند. در استرالیا یک ویژگی از قبل مرسوم بوده است و آن این که در کلاس درس زمانی را برای نمایش برنامه های آموزشی تلویزیونی به عنوان مکمل تدریس در نظر می گیرند که البته در زمان بحران کرونا از این قابلیت بیشتر استفاده می شود.
آیا آموزش های برخط و مجازی در کشورهای مختلف در دوران شیوع کرونا وجود داشت ؟
در این مورد بسیاری کشورها از جمله روسیه، امریکا، ژاپن و کره جنوبی از قبل بسترهای خوبی داشتند و با توجه به شرایط، از امکانات موجود بهره گرفتند و آموزش های برخط همزمان، غیر همزمان و باز را شروع کردند. اما در اکثر کشورهای دنیا آموزش ها عمدتا به صورت چهره به چهره انجام می شد و سیاستمدران آموزشی کمتر احساس نیاز به آموزش های مجازی را کرده بودند. اما بحران کرونا به عنوان یک شرایط اضطراری کشورها را مجبور کرد که به آموزش های مجازی روی آورند.
در اکثر کشورهای دنیا پشتیبانی های خوبی از آموزش های برخط صورت گرفت و در اولین گام زمینه همکاری میان وزارتخانه های آموزش و پرورش و ارتباطات ICT برقرار شد و پهنای باند برای دریافت اینترنت افزایش یافت و بیشتر خدمات به صورت رایگان ارائه شد. در این زمینه کره جنوبی یکی از نمونه های موفق بود که در ابتدای دوره شیوع کرونا و پس از اعلام بازگشایی مدارس به صورت آنلاین، وزرای آموزش و پرورش و فناوری اطلاعات و ارتباطات با همکاری سه شرکت مطرح مخابراتی کره ای، زمینه بسیار خوبی را برای آموزش های آنلاین ایجاد کردند. در هر حال، بیشتر کشورها فرصت تعطیلی مدارس را گامی برای توسعه «آینده آموزش های الکترونیکی» دانستند و تمام تلاش خود را برای تقویت این وضعیت انجام دادند که البته این تلاش ها با توجه به نامشخص بودن وضعیت سال تحصیلی آینده همچنان ادامه دارد.
پلتفرم ها و میزان استفاده از آنها در کشورهای مختلف جهان
این آموزش ها جایگزین کاملی برای آموزش های حضوری در مدرسه نخواهد بود و با توجه به مقتضیات هر کشور، تفاوت هایی در این روش ها دیده می شود. برخی ازکشورها مانند روسیه، اتریش، نیوزیلند، مصر، عربستان، مالزی، ژاپن، بلژیک، برزیل، مکزیک، هندوستان، مراکش، الجزایر هر کدام پلتفرم، نرم افزار و سایت را به صورت ملی طراحی کرده و از آموزش های تلویزیونی به عنوان مکمل بهره بردند. در برخی کشورها هم از پلتفرم ها و سیستم های مدیریت یادگیری دیجیتال موجود بین المللی نظیر Moodle استفاده کردند.
چند ماه پس از شیوع کرونا تعدادی از کشورها درصدد بازگشایی مدارس برآمدند. روند این اقدامات در کشورهای مختلف چگونه بود و واکنش مردم به اینگونه تصمیمات چه بود؟
بازگشایی مدارس تابعی از تصمیمات رهبران کشورها در جهت عادی سازی امور و شروع به کار مشاغل مختلف و بازشدن فضای کسب و کار به منظور جلوگیری از تعطیلی بیشتر صنایع و مشاغل خدماتی بود. در تمام کشورهای دنیا بازگشایی مدارس با فروکش کردن تدریجی میزان ابتلا به کرونا و افزایش تجربه مواجهه با تبعات این بیماری با مجوز مسئولان بهداشتی صورت گرفت. برخی از مقامات بهداشتی به استناد نتایج مختلف تحقیقات درباره نقش کودکان در شیوع بیماری نو پدید کووید -۱۹، سیاست بازگشایی مدارس را توصیه می کردند و همانطور که می دانید به دلیل ناشناخته بودن این بیماری، هر روز شاهد تحقیقات جدید با نتایج متفاوت درباره نقش کودکان در شیوع این بیماری هستیم و هنوز در خصوص ناقل و خطرساز بودن کودکان شک و تردید وجود دارد حتی در برخی از کشورها نظیر امریکا، ارزیابی میزان خطر کرونا برای کودکان و نوجوانان به موضوع بحث های داغ و غالبا سیاسی در بین مقام ها و چهره های سیاسی تبدیل شده است.
بعد از تعطیلی طولانی مدت مدارس، توافق جهانی برای بازگشایی مدارس شکل گرفت و از آسیب توقف آموزش و یادگیری بسیار سخن گفته شد. همچنین انزوا و بیم از آسیب های رفتاری و بهداشت روانی کودکان نیز بر نگرانی ها افزود. در شرایط جدید، دولت ها نتوانستند رویکرد مشترک و سازگاری را اتخاذ کنند لذا بازگشایی مدارس نزدیک به ۸۰ کشور انجام شد اما شرایط هیچ کدام از مدارس بازگشایی شده به حالت عادی قبل از شیوع کرونا برنگشت. ضمن اینکه بلافاصله تمامی کشورها اعلام کردند که در صورت مشاهده موارد ابتلا به بیماری، تعطیلی مدارس را از سر خواهند گرفت. اگرچه روند بازگشایی مدارس تدریجی بود ولی سیاست کلی در اغلب کشورهای درگیر به سمت بازگشایی مدارس تنظیم شد برخی به صورت متمرکز و برخی هم به صورت محلی عمل کردند. کشورهای اروپایی بیشتر از دیگر کشورها تمایل به بازگشایی داشتند و استدلال و پیشفرض آنها، تاثیر اندک تعطیلی مدارس در مهار شیوع ویروس کرونا بود.
کشورهای شمال اروپا و منطقه اسکاندیناوی نظیر دانمارک، هلند، سوئد و نروژ بازگشایی سریع و از سرگیری فعالیت های مدارس را در دستور کار خود قرار دادند و کشورهای مرکزی اروپا، مانند آلمان، چک، اسپانیا، پرتغال و اتریش، رویکرد محتاطانه تری اختیار کرده و متناسب با نوسان تعداد مبتلایان، تصمیماتی را اتخاذ کردند. در مناطق شرق و یا جنوب اروپا، نیز کمابیش همین وضعیت مشاهده شد. کیفیت بازگشایی مدارس در کشورها متفاوت بود به طوری که برخی از پایه های پایین تر و برخی از پایه های آخر شروع کردند. مثلا در بلژیک اولویت با دانش آموزان پایه آخر ابتدایی و پایه آخر متوسطه بود. در فرانسه اولویت ورود به مدرسه با دانش آموزان ۵ تا ۶ ساله و دانش آموزان ۱۰ ساله اعلام شد. آلمان و هلند از پایه های پایین تر شروع کردند و دولت سوئیس که معتقد بود کودکان تا ۱۰ سالگی در معرض خطر ویروس نیستند و وزارت بهداشت این کشور نقش کودکان را در شیوع بیماری «بسیار نامشخص» اعلام کرد و بازگشایی را از این گروه سنی شروع کرد. در کشور ایرلند سیاست بر این قرار گرفت که مدارس تا سپتامبر بسته باشند و همچنین در بیشتر ایالت های امریکا و کشورهای منطقه نظیر کویت و امارات مدارس تا پایان سال تحصیلی تعطیل اعلام شدند و مقرر شد ارزشیابی پایانی توسط معلمان کلاس ها انجام شود. اما دانمارک اولین کشور اروپایی بود که مدارس را در تاریخ ۲۷ فروردین برای دوره ابتدایی بازگشایی کرد. دستورالعمل های دقیقی تدوین کرد، کلاس ها را با تراکم ۵ یا ۶ نفر با معلم مجزا برای هر کلاس دایر نمود و حتی بیشتر کلاس ها را در فضای باز برگزار کرد. همچنین دو بار در روز کل کلاس ها و تجهیزات آموزشی را ضد عفونی و پروتکل ها را بخوبی رعایت کرد. در این میان، سیاست امریکا برای بازگشایی مدارس به دلیل شیوع گسترده کرونا، سیاستی مغایر با دیگر کشورها بود به طوری که اعلام کرد تصمیم به بازگشایی مدارس تا پایان سال تحصیلی ندارد و حتی اعلام کرد که آغاز سال تحصیلی جدید در سپتامبر هنوز مشخص نیست.
واکنش افکار عمومی و اولیای دانش آموزان در برابر این بازگشایی ها چگونه بود؟
تصمیم به بازگشایی مدارس در اغلب موارد با مخالفت ها و انتقادات خانواده ها، کارشناسان و احزاب سیاسی مواجه شد. مثلا در کشور فنلاند علی رغم هشدارهای انجمن های معلمان، مدارس فنلاند روز پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت پس از ۸ هفته تعطیلی، برای دانش آموزان ابتدایی بازگشایی شد. این اقدام موجی از نارضایتی را از سوی والدین و معلمان به همراه داشت چرا که تنها دو هفته تا پایان سال باقی بود و معلمان تا این تاریخ آموزش ها را از راه دور ادامه داده بودند. مردم در فنلاند به سیاست اتخاذ شده توسط دولت معترض شدند و آن را یک عقب گرد در سایه تکذیب و رو آوردن به سیاست «ایمنی جمعی یا گله ای» دانستند. اما دولت فنلاند گفت این تصمیم را با مجوز مرکز بهداشت فنلاند گرفته که معتقد است کودکان نقش کمی در شیوع کرونا دارند. یا در دانمارک با اینکه شرایط خوبی برای بازگشایی ایجاد کردند اما والدین و بسیاری از دانمارکی ها با این تصمیم مخالفت کردند و تصمیم دولت را تنها برای تقویت اقتصاد کشور دانستند و حتی اعلام کردند در صورت شروع موج دوم شیوع بیماری، کودکان را در خانه نگه خواهند داشت و اجازه نخواهند داد به مدرسه بروند. به طور کل در کشورهای اروپایی، اقدامات مناسب و موثری در اقناع افکار عمومی و جلب رضایت و اطمینان والدین جهت بازگشایی مدارس صورت نگرفت و مخالفت اولیا جهت حضور فرزندانشان در مدرسه، به یکی از معضلات بزرگ نظام های آموزشی اروپایی مبدل شد. در سایر کشورهای جهان هم با شدت و ضعف همین واکنش ها صورت گرفت. به عنوان نمونه علیرغم بازگشایی مدارس در ایران در ۲۷ اردیبهشت آن هم برای رفع اشکال دانش آموزان، میزان استقبال بسیار پایین و در حد ۱۰ الی ۱۲ درصد در روز اول و در روزهای بعدی میزان حضور دانش آموزان بسیار محدود شد و بنابراین خانواده ها از این تصمیم استقبال نکردند البته برای حضور دانش آموزان اجباری هم در کار نبود.
با توجه به پایان سال تحصیلی و آغاز تعطیلات تابستانی، کشورها سال تحصیلی را چگونه پایان دادند؟
اکثر کشور های جهان بخشی از امتحانات پایانی را لغو کردند. برخی کشورها آزمون های جایگزین خانگی یا آنلاین را معرفی کردند، تعداد کمتری کلا آزمون ها را لغو کرده اند. درعمده کشورها مجوز لغو آزمون ها داده شده و معلمان بر اساس عملکرد فضای مجازی و عملکرد طول سال دانش آموزان نمرات را اعلام کردند. امریکا تاکید کرد که باید در دانش آموزان حس خوب اتمام سال تحصیلی ایجاد شود لذا همه آزمون های حضوری را لغو کرد. عراق بودجه بندی کتاب ها را تغییر داد تا بتواند سال تحصیلی را به پایان برساند. ایران فقط برای پایه های نهم و دوازدهم آزمون حضوری برگزار کرد. کره جنوبی فقط برای دانش آموزان پایه آخر دبیرستان که امسال آزمون ورودی دانشگاه را داشتند آزمون حضوری برگزار کرد. بنابراین شرایط پایان سال تحصیلی و برگزاری آزمون ها در کشورهای جهان، متفاوت بود.
با توجه به فعال بودن ویروس کرونا در جهان، سال آینده تحصیلی چه سناریوهایی پیش روی نظام های آموزشی دنیا قرار دارد؟
گرچه در شرایط کنونی، هنوز تصمیم گیری درباره نوع تشکیل کلاس ها در سال آینده زود است، اما سناریوهای موجود از سه حالت خارج نیست. برگزاری کلاس های کاملا حضوری در صورت وضعیت سفید و برگزاری کلاس ها به صورت کاملا غیر حضوری و مجازی در صورت وضعیت قرمز و ترکیبی از این دو حالت با حضور تعداد کمتری از دانش آموزان در محوطه مدرسه در صورت وضعیت زرد متصور است که در صورت انتخاب هر کدام از این سناریوها نکته اصلی توجه ویژه به آموزش از راه دور است چرا که اولا الگوی شیوع بیماری نشان می دهد در پاییز امسال حتما این بیماری با ما خواهد بود اگرچه ممکن است در نواحی مختلف شدت و سرعت متفاوتی داشته باشد و دوم اینکه به دلیل خطر بالای ابتلا به بیماری تمایل خانواده ها، معلمان و دانش آموزان به سمت ارائه آموزش ها به صورت مجازی است و این احتمال وجود دارد که خانواده ها از فرستادن فرزندان به مدارس جلوگیری کنند.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید