آیا روزی خواهد رسید که یک روبات جای معلم را در کلاس بگیرد؟
در دهه اخیر، سرعت پیشرفت هوش مصنوعی و روباتیک باعث شده بسیاری از مفاهیمی که زمانی تخیلی به‌نظر می‌رسیدند، کم‌کم وارد واقعیت مدارس دنیا شوند. در این مقاله تجربه کشورهای شرق آسیا در استفاده از روبات‌های معلم، توانایی‌ها، چالش‌ها و چشم‌انداز آینده آن را با هم بررسی می‌کنیم.
تجربه ژاپن؛ پیشتاز کلاس‌های روباتیک
ژاپن در جهان به عنوان سرزمین فناوری و ربات‌ها شناخته می‌شود. اولین بار روبات معلم ژاپنی به نام Saya که توسط تیمی در دانشگاه توکیو ساخته شد، در سال ۲۰۰۹ وارد کلاس‌های ابتدایی توکیو شد.
Saya می‌توانست حضورغیاب کند، سوالات پایه را پاسخ دهد و حتی با حالت چهره‌های شاد، عصبانی یا غمگین حالات انسانی را شبیه‌سازی کند.
به گفته The Japan Times، تجربه حضور Saya بیشتر راهی برای جلب توجه دانش‌آموزان و آشنایی اولیه آنها با فناوری بود اما به تدریج نسل‌های جدیدتر روبات‌ها مانند Sota و Kirobo Mini به مدارس راه پیدا کردند؛ این روبات‌ها قابلیت یادگیری شخصی‌سازی‌شده، تشخیص حالت چهره و حتی صحبت کردن با لهجه‌های مختلف را دارند.
ژاپنی‌ها از این روبات‌ها مخصوصاً در کلاس‌های مناطق کم‌جمعیت یا موقعیت‌هایی که معلم انسانی به دلیل بیماری یا کمبود امکانات نمی‌تواند حضور داشته باشد، استفاده می‌کنند.
کره جنوبی؛ روبات‌های مربی زبان با پروژه Engkey
کره جنوبی از سال ۲۰۱۰ میلادی شروع به استفاده آزمایشی از روبات معلم زبان به نام Engkey در شهر بوسان نمود.
به گفته BBC، پروژه Engkey با هدف بهبود آموزش زبان انگلیسی بدون نیاز به مربی بومی پیاده‌سازی شد. این روبات‌ها با استفاده از اینترنت به معلمان انسانی متصل می‌شدند اما وظیفه تعامل مستقیم، آزمون پرسش و پاسخ و تشویق دانش‌آموزان را بر عهده می‌گرفتند.
از نقاط قوت این تجربیات، کاهش استرس دانش‌آموزان در صحبت انگلیسی و افزایش علاقه به یادگیری ذکر شد. دانش‌آموزانی که خجالتی هستند یا از اشتباه کردن در سخنرانی با معلم انسانی می‌ترسیدند، با روبات راحت‌تر گفتگو می‌کردند.
روبات معلم دقیقاً چه کارهایی از دستش برمی‌آید؟
- پاسخگویی به سوالات درسی: با اتصال به بانک اطلاعاتی گسترده و موتورهای پاسخگویی هوشمند
- تصحیح خودکار تمرین‌ها و آزمون‌ها: مخصوصاً تمرینات چندگزینه‌ای یا پرسش‌های استاندارد
- گزارش‌گیری پیشرفت در لحظه: ارسال کارنامه و نقاط ضعف/قوت هر دانش‌آموز به معلم و والدین
- تشخیص احساسات و تعامل رفتاری: تشخیص چهره و لحن برای درک شادی، استرس یا بی‌توجهی دانش‌آموز
- آموزش شخصی‌سازی‌شده: متناسب با سطح هر دانش‌آموز، حجم مطالب، نوع تمرین و حتی لحن آموزشی را تنظیم می‌کند
- برگزاری بازی و فعالیت گروهی: بعضی از روبات‌ها قابلیت گیمیفیکیشن و هدایت پروژه‌های تعاملی را دارند
- آشنایی عملی با فناوری و رباتیک: حضور روبات یک ابزار فرهنگی-آموزشی است و بچه‌ها را به دنیای آینده نزدیک می‌کند
چالش‌های مهم بر سر راه روبات‌های معلم
- ارتباط عاطفی و تربیتی: روبات هرچقدر هم هوشمند باشد، هنوز نمی‌تواند جای خلاقیت، ذوق، طنز، همدردی واقعی و مدیریت عاطفی یک معلم انسانی را بگیرد.
- مسئولیت و خطا: اگر روبات اشتباه آموزشی یا تربیتی کند یا نتواند شرایط بحرانی (مانند آزار دانش‌آموز یا دعوا) را مدیریت کند، مسئولیت با کیست؟
- هزینه بالا: بیشترین هزینه این فناوری خرید، نگهداری، به‌روزرسانی نرم‌افزاری و آموزش استفاده از روبات برای معلمان است.
- عادت فرهنگی و مقاومت: بخشی از معلمان و والدین به این فناوری بدبین هستند یا نگران جایگزینی کامل شدن معلم انسانی‌اند.
- حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها: جمع‌آوری داده‌های چهره، رفتار و حتی صدا ممکن است دغدغه‌هایی درباره امنیت اطلاعات ایجاد کند.
ابعاد روانی، اجتماعی و تخصصی حضور روبات‌ها در کلاس
تحقیقات جدید (مانند پژوهش‌های دانشگاه ملی سنگاپور و بررسی‌های Edutopia) موارد زیر را نشان می‌دهد:
- روبات می‌تواند سبب افزایش انگیزه، بازی و مشارکت گروهی شود، به ویژه برای دانش‌آموزان کم‌رو یا دارای نیازهای ویژه.
- معلم انسانی با داشتن “دستیار روبات” وقت بیشتری برای آموزش خلاقیتی، مشاوره و کار با دانش‌آموزان خاص خواهد داشت.
- تجربه موفق‌تر زمانی است که از روبات معلم به عنوان تکمیل‌کننده انسان و نه جایگزین استفاده شود.
افق آینده؛ ترکیب هوشمندی روبات و انسان
واضح است که آینده آموزش، کلاس‌هایی با حضور همزمان انسان و یک یا چند ربات خواهد بود.
روبات محدود به نقش‌های حمایتی مانند پرسش و پاسخ سریع، تمرین تعاملی و گزارش‌گیری است، درحالی‌که نقش هدایت‌گری، ارتباط اجتماعی و تصمیم‌سازی اصلی بر عهده معلم انسانی باقی می‌ماند.
اینگونه می‌توان بهترین تجربه آموزشی، کمترین خطا و بیشترین عدالت آموزشی را در مدرسه هوشمند آینده تجربه کرد.
